Museumparticipatie: Hoe kan een museum zich duurzaam verbinden met de samenleving?
In dit praktijkonderzoek stonden musea en hun zoektocht naar duurzame vormen van participatie centraal. We brachten enkele inspirerende voorbeelden in beeld en destilleerden in diverse output ideeën om participatie in de kern van de museumwerking te bevragen en te realiseren. Dit verkennend praktijkonderzoek was enkel mogelijk door de actieve samenwerking met medewerkers en participanten uit de sector.
1. Waarom een praktijkonderzoek naar participatie in musea?
In 2017 werd de functie participatie ingeschreven in het Vlaamse Erfgoeddecreet. Een rechtstreeks gevolg van de stijgende aandacht voor de maatschappelijke rol die een museum kan of moet opnemen in de samenleving. Ook de nieuwe ICOM-museumdefinitie (2022) volgt deze tendens:
A museum is a not-for-profit, permanent institution in the service of society that researches, collects, conserves, interprets and exhibits tangible and intangible heritage. Open to the public, accessible and inclusive, museums foster diversity and sustainability. They operate and communicate ethically, professionally and with the participation of communities, offering varied experiences for education, enjoyment, reflection and knowledge sharing.
Bron: Ziehier dé nieuwe ICOM-museumdefinitie. (z.d.). Geraadpleegd van https://faro.be/blogs/olga-van-oost/ziehier-de-nieuwe-icom-museumdefini…
Vanuit het perspectief van de opleiding Sociaal Werk van Arteveldehogeschool, waar principiële participatie zeer sterk verankerd zit in het DNA, zagen we de laatste decennia heel wat mooie participatieve initiatieven ontstaan in de context van musea.
Wat opviel is dat de focus vaak ligt op de instrumentele benadering van participatie. Hoe kan het museum beter worden, een meer divers publiek toe leiden, dit publiek prikkelen, soigneren en begeleiden naar een bestaand aanbod?
Wij waren benieuwd naar goede voorbeelden van participatieve museumpraktijken die experimenteren vanuit de meer principiële benadering. Wat als je vertrekt vanuit de noden en vragen van burgers en dit als een kans ziet tot museale verandering?
In dit onderzoek tonen we voorbeelden en voorzichtige analyses van waaruit een vocabularium ontstond. Lees dit niet als een te volgen recept. Elk proces is uniek.
Het is een uitnodiging tot het ‘op maat’ activeren van dit materiaal, tot het verder openen van de dialoog en reflectie rond dit thema.
2. Onderzoeksproces
Alles begint met passie! Droom groot. Durf!
Via onderstaande link kan je een blik werpen op het onderzoeksverloop.
© Marieke De Munck
Werkten actief mee aan dit praktijkonderzoek:
Hildegarde Van de Genechten - Mieke Van Doorselaer – An Van den Berg – Sarah Keymeulen - Thiana Van Den Bussche – Isabel Vermote – Liesa Rutsaert - Sam De Schutter - Anne Greet De Nolf – Helena Elshout – Dorine Devos - Nadia Babazia – Naomi Vandenbroeck – Els Veraverbeke - Julie Rodeyns – Hidde van Schie - Tina De Gendt – Lorna Cruickshanks – Karen Rodts - Hannelore Van Damme – Eva Hoerree - Peter Aerts – Aline Van Nerreaux - Ilse Koolbrandt – Ariane Heystraete – Harry Stroobandt – participanten van STAM (project vierkante kilometer) en Museum Dr. Guislain - deelnemers Schoon Volk (MSK).
3. Inspirerende praktijkvoorbeelden
Een visuele neerslag van gesprekken met vijf Vlaamse musea die experimenteren met principiële vormen van participatief werken binnen of buiten de museummuren.
- KMSK Brussel
- S.M.A.K. Gent
- STAM Gent
- ABBY Kortrijk
- Red Starlinemuseum Antwerpen
© Marieke De Munck
Alles begint met het gesprek en de verbinding. Koester de nabijheid en investeer hier voldoende tijd in. Iedereen heeft iets te delen en iets te leren.
4. Wat vinden de deelnemers eigenlijk van al die participatie?
We spraken met burgers die deelnamen aan participatieve museumprojecten in het S.T.A.M. (onder initiatief van de Erfgoedcel Gent), Museum Dr. Guislain en MSK (Schoon Volk).
Hun stem, hun verhaal en hun ervaring laten we klinken in de vorm van twee podcasts en een korte documentaire.
Podcast 1
Het open museum, deel 1 i.s.m. Stadsmuseum Gent.
Een podcast van Guy De Troyer en Calixte De Coster in samenwerking met Carolien Vandersteene.
Je maakt de participatie waar je zelf ruimte voor maakt. Zie hoeveel deuren je kan openzetten om met publiek/burgers te werken. Belangrijke vraag om te stellen: Waarom doe je het? Wil je echt met burgers werken of wil je dat mensen naar je museum komen?
Wees nieuwsgierig naar de gemeenschappen die aanwezig zijn in de stad. Ga naar buiten en wandel door buurten. Gebruik al je zintuigen om de buurt te exploreren. Is wat je observeert aanwezig in het museum? Welke kleine aanpassingen kan je doen? Ga in gesprek met sleutelfiguren, niet over het museum, maar over hun noden en behoeften.
Podcast 2
Het open museum, deel 2 i.s.m. Museum Dr. Guislain.
Een podcast van Guy De Troyer en Calixte De Coster in samenwerking met Carolien Vandersteene.
Documentaire
Schoonvolk in het MSK.
Een documentaire van Britte Van Meurs en Carolien Vandersteene.
Een productie van Arteveldehogeschool, MSK en B/rouge vzw.
5. Een ode aan de publieksmedewerker
Profiel van de publieksmedewerker in het museum
Het onderzoek toonde aan hoe rijk het profiel van een publieksmedewerker in een museum is. Veel van hun vaardigheden blijven onzichtbaar voor de buitenwereld. Nochtans maken ze hiermee vaak het verschil binnen museale participatieprojecten.
We lijsten al die vaardigheden op. Het werd een schijnbare oneindige lijst. Zoveel dat je bijna niet kan geloven dat het mogelijk is om dit in 1 persoon allemaal te vatten. Toch is het zo. Ze verdienen een ode.
If it is difficult, it doesn't mean it is impossible.
Participatieve museumprojecten zijn maar mogelijk als ze mee gedragen worden door sterke medewerkers. We gooien graag met bloemen naar de vele publieksmedewerkers die vaak van in de schaduw belangrijke stappen zetten richting een open museum. Niets gepaster dan een ode, dachten wij.
Ode aan de publieksmedewerker
In grote musea
zijn ze met niet zovelen
Maar bergen verzetten ze
waardoor nieuwe landschappen zich openen.
Veilige ruimtes creëren ze
om wat buiten is te ontmoeten
om wat binnen is te verbreden.
Zoekend
naar eindeloze draden
om diverse stemmen en verhalen
te verweven met het schone.
Vol vertrouwen blazen ze zuurstof
in kleine en grote vuren
traag, vol van geduld.
De stad is hun speelveld
om vanuit oprechte interesse
samen te onderzoeken
wat er anders kan in dat grote huis.
Zet koffie
bak taart
gooi bloemen
sta recht
voor deze stille wateren,
onzichtbaar en subtiel
stenen aan het verleggen.
6. Durf doen
We kozen ervoor dit onderzoek te finaliseren met enkele reflectietools.
Manifest
Het museum als een open huis.
Hieronder ontdek je hoe je dit manifest in je museum kan activeren.
Vocabularia
Acht begrippen als reflectiekader op principieel participatief werken in een museumcontext. Een uitnodiging om over de invulling van deze begrippen in jouw museum met elkaar in dialoog te gaan. Omdat we geloven dat dialoog voor beweging zorgt.
Activeer het manifest
-
Hang het manifest omhoog in een ruimte waar alle collega’s toegang toe hebben.
-
Nodig een diverse groep mensen uit om samen rond de tafel te zitten met als insteek het in dialoog gaan over het manifest.
-
Laat ook betrokken burgers deelnemen.
-
Voorzie 1 uur de tijd.
-
Maak een print van het manifest zodat iedereen de tekst gemakkelijk kan lezen.
-
Er is een neutrale gespreksleider die het proces en de tijd (max. 60’) bewaakt maar niet inhoudelijk intervenieert.
-
Er is een verslaggever die alle inbreng documenteert (dit kan ook via audio- of video-opname).
-
Laat deelnemers het manifest lezen.
-
Voorzie stiften in functie van aantekeningen.
-
Welke begrippen of zinnen in het manifest roepen vragen op?
-
Geef ruimte aan mensen om hierover hun mening te delen.
-
Discussie of consensus vinden is niet het doel.
-
Dialoog vormt de kern - luisteren naar de verschillende perspectieven van de aanwezige deelnemers.
-
Voorzie lege fiches waarop deelnemers in woord en beeld belangrijke elementen voor een gedeeld manifest kunnen noteren/tekenen/…
-
Geef deze denkoefening een visuele plek in het museum.
-
Herhaal zo vaak als nodig om tot een gedragen manifest te komen.
Je verliest je macht niet door macht te delen. Jouw vaardigheden en kennis als museummedewerker blijven cruciaal als support voor de gemeenschap. 2 steps to take: toon interesse in wat een gemeenschap kan bijdragen aan het museum en geloof in de bijdrage die een gemeenschap kan geven als meerwaarde voor het museum.
7. Bachelorproef
Er is een gebrek aan vrij-ruimte om groepen die na een project elkaar verder willen ontmoeten / samen willen werken iets te bieden vanuit het museum
Tijdens het academiejaar 2022-2023 werkte een groep studenten van de Bachelor Sociaal Werk een bachelorproject uit rond het thema ‘musea en participatie’.
Ze verdiepten zich in 2 deelvragen:
- Hoe kan een museum principiële participatie inbedden in hun dagelijkse werking?
- Hoe beleven participanten de invulling van participatie bij deelname aan een cocreatief museumproject?
Hun resultaten kan je hier nalezen.
Contacteer de onderzoeker
Heb je interesse om hierover verder in gesprek te gaan? Zie je mogelijkheden tot samenwerking i.k.v. vorming of praktijkonderzoek?
Samenwerken met ons?
Vraag onderzoek op maat aan
We helpen je graag met het formuleren van je onderzoeksvraag en -aanpak.
